Rast gəlinmə dərəcəsi, yayılma
Qaraciyər xərçəngi bütün dünyada kişilərdə müşahidə edilən xərçənglər arasında beşinci, qadınlarda isə səkkizinci yerdədir. Xərçənglə əlaqəli ölümlərin sayına görə isə qaraciyər xərçəngi dördüncü yerdədir. Regionlar arasında insident hepatit B virusuna yoluxma tezliyi ilə birbaşa mütənasib olaraq dəyişir. HCC tez-tez qaraciyər sirozu ilə müşahidə olunur. Kişilərdə qadınlara nisbətən 2,4-3,7 dəfə daha çox görülür. Qaraciyər xərçəngi risk faktorları hansılardır?
- Xroniki hepatit B virusu (HBV) infeksiyası
- Xroniki hepatit C virusu (HCV) infeksiyası
- Qaraciyər sirozu
Qida ilə birgə qəbul edilən aflatoksin B1 (bir növ göbələk tərəfindən istehsal olunan zəhərli və kanserogen maddələr - Aspergillus flavus və paraziticus. Bu, ədviyyat, qarğıdalı - dənli bitkilər və s. kimi qidalarda və bu qidaları istehlak edən heyvanların südündə olur ).
Bundan əlavə, doğuşa nəzarət həblərinin istifadəsi, siqaret çəkmə və bəzi nadir genetik və ya saxlama xəstəlikləri (hemokromositoz, alfa1 antitripsin çatışmazlığı, ataksiya-telangiektaziya, tirozinemiya və s.) daha az olsa da, HCC inkişafı üçün risk yaradır.
Simptomlar hansılardır?
Simptomlar şişin ölçüsünə və yayılmasına görə dəyişir. Erkən mərhələlərdə aşkar etmək çətindir. Fiziki müayinədə hiss oluna bilməsi üçün şiş çox böyük olmalıdır, bu isə adətən gec mərhələlərdə mümkündür. Qaraciyər çatışmazlığı əlamətlərinin (sarılıq, qarında maye yığılması kimi) inkişaf etməsi üçün qaraciyərin böyük bir hissəsi şişlə örtülməlidir, lakin bu, şişin inkişaf etmiş mərhələlərində baş verir. Bu səbəbdən şişin erkən aşkarlanması adətən rutin nəzarətlər zamanı (məsələn, ultrasəs müayinələri) aparılır.
Qaraciyər sirozu olan xəstələrdə əlaqəsi çox olduğu üçün bu xəstələrdə daha çox ağıla gəlir və araşdırmalar buna uyğun aparılır. Sirozlu xəstənin ümumi vəziyyətinin sürətlə pisləşməsi, sarılığın görünüşü və qarında su yığılmasının sürətlənməsi kimi hallarda qaraciyər xərçəngi nəzərə alınmalıdır.
HCC xəstələri paraneoplastik sindrom adlanan bir vəziyyətlə müşayiət oluna bilər. Bu sindromda şişin ifraz etdiyi bəzi hormonlar səbəbindən qanda şəkərin azalması (hipoqlikemiya), qanda qırmızı qan hüceyrələrinin sayının artması (polisitemiya), kalsiumun artması (hiperkalsemiya), hipertoniya, ishal və s. hüceyrələr görünə bilər.
Erkən diaqnoz qoymaq mümkündürmü?
Simptomlar xəstəliyin irəli mərhələlərində göründüyü üçün erkən diaqnoz çox vaxt mümkün olmur. Qanda aşkar edilən şiş markerləri erkən diaqnoz üçün vəd edir. Xüsusilə yüksək riskli şəxslərə hər 6-12 ayda bir nəzarət edilmələri tövsiyə olunur.
Diaqnoz necə qoyulur?
Bütün digər xərçənglərdə olduğu kimi biopsiya ilə də qəti diaqnoz qoymaq mümkündür. Şiş aşkarlanması ilə ənənəvi qan testlərini (qaraciyər funksiyası testləri: ALT, AST, GGT və s.) ayırmaq mümkün deyil. Şiş hüceyrələri tərəfindən həddindən artıq ifraz olunan bir protein olan alfa-fetoprotein (AFP) tez-tez bir şiş markeri olaraq istifadə olunur. Xüsusilə yüksək risk qruplarında qan səviyyəsinin artması dəyərli bir məlumatdır. Bütün HCC şişləri AFP ifraz etmir, buna görə AFP səviyyəsi qəti bir diaqnoz qoymur, ancaq diaqnoz üçün bələdçi ola bilər. “Fucosylated” AFP, “Des-gamma-carboxy protrombin” kimi daha az istifadə edilən şiş markerləri də var.
Ultrasonoqrafiya təhlükəsiz, istifadəsi asan, nisbətən ucuz bir üsuldur və HCC-lərin böyük əksəriyyəti görülə bilər. Ancaq görünən yaranın bir şiş olduğunu ayırd etmək mümkün deyil.
Kompüter tomoqrafiyası maqnit rezonans (MR) ultrasəs ilə müqayisədə nisbətən daha yaxşı diaqnostik üsuldur. Bundan əlavə, şişin yayılma dərəcəsi daha yaxşı başa düşülür.
Qəti bir diaqnoz üçün biopsiya və patoloji müayinədən keçmək daha yararlıdır. Ultrasonoqrafiya ilə hədəf kütlədən biopsiya alınması daha yaxşı nəticələr verir. Əgər şiş cərrahi yolla çıxarıla bilirsə, biopsiya olmadan cərrahi müdaxilə etmək daha doğru ola bilər.
Xəstəliyin hansı mərhələləri var?
Hepatosellülar karsinoma mərhələsi Amerika Xərçəng Cəmiyyətinin təsnifat sisteminə görə aparılır. Müvafiq olaraq, T şişi, N limfa tutulmasını və M uzaq orqan yayılmasını təyin edir. T, N və M-dən sonra əlavə olunan rəqəmlər (0-4) çəki dərəcəsini göstərir.
Mərhələ I (T1, N0, M0): Qan damarı invaziyası olmayan tək şiş (istənilən ölçüdə)
Mərhələ II (T2, N0, M0): Qan damarlarının invaziyası olan tək şiş (istənilən ölçüdə) və ya hamısı <5 sm olan çoxsaylı şişlər
Mərhələ IIIA (T3, N0, M0): Ən azı biri 5 sm-dən böyük olan çoxsaylı şişlər və ya portal / qaraciyər venasının invaziyası olan şiş
Mərhələ IIIB (T4, N0, M0): Şişin qonşu orqanlara (öd kisəsi istisna olmaqla) nüfuz etməsi və ya qaraciyərin xarici divarında yerləşən şişin olması
Mərhələ IIIC (hər hansı T, N1, M0): Regional limfa düyünlərinin işğalını göstərən istənilən ölçüdə şiş(lər).
- Mərhələ IV (hər hansı T, istənilən N, M1): bədənin digər hissələrinə yayılmış limfa düyünləri
