Beyin sapı anatomik olaraq beyin və onurğa beynini birləşdirir. Beyin sapındakı strukturlar onurğa beyni (medulla oblangata), körpü (pons) və retikulyar formasdır. Beyin sapının onurğa beyni ilə birləşən ən aşağı hissəsi onurğa beyni adlanır.
Beyin sapı bədənimizin əsas funksiyalarının əksəriyyətini idarə edir. Aclıq, susuzluq, bədən istiliyi, qan təzyiqi, tənəffüs və s. mühüm funksiyalar beyin sapının nəzarəti altındadır, tənəffüs və qan dövranı mərkəzidir, tənəffüs hərəkətlərini və ürək döyüntülərinin sürətini idarə edir. Həm beyindən baş və boyun əzələlərinə (məsələn, çeynəmə, udma və danışmaya imkan verən əzələlər), həm də görmə, eşitmə və qoxu duyğularından beyinə gedən kəllə sinirləri də beyin sapından keçir.
Beyin sapı şişləri bütün beyin şişlərinin 1,4%-ni, uşaqlıqda yaranan beyin şişlərinin isə 10-25%-ni təşkil edir. Beyin sapı şişlərinin əksəriyyəti glial şişlərdir. O, glial (dəstək hüceyrə) hüceyrələrindən əmələ gəlir. Glial şişlərin bir neçə fərqli növü var. Astrositomalar astrosit adlanan kiçik ulduz formalı hüceyrələrdən əmələ gəlir. Yetkinlərdə adətən beyində meydana gəldiyi halda, uşaqlarda beyin sapı, beyin və beyincikdə olur.
Beyin sapı gliomalarında orta 5 illik sağ qalma nisbətinin 30% olduğu bildirilmişdir. 1980-ci illərdən əvvəl ümumiyyətlə müalicəsinin olmadığı hesab edilən beyin sapı şişləri, neyroradiologiya və cərrahi üsulların inkişafı ilə müəyyən şərtlər altında cərrahi yolla müalicə oluna bilir. Cərrahi müalicənin nəticələri getdikcə daha məqbul səviyyələrə çatır.
Simptomlar hansılardır?
Ümumiyyətlə, beyin sapı şişlərinin əlamətləri gözəçarpan olur. İlkin mərhələdə isə heç bir əlamət vermədən tutmaq çox çətindir. Şiş irəliləyən mərhələlərdə yeriyə bilməmə, halsızlıq, qeyri-sabitlik, ayaq üstə dayana bilməmə, yeriyərkən sağa-sola yellənmə kimi əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Bundan başqa. , bu bölgədəki şişlər nəticəsində udma çətinliyi, danışma çətinliyi, üz iflici, çəplik, gözlərdə çölə və yuxarıya baxa bilməmə kimi vəziyyətlər ola bilər. Son mərhələlərdə isə qol və ayaqların iflic olması, yataq asılılığı və koma kimi dramatik vəziyyətlər yarana bilər.
Risk faktorları hansılardır?
Beyin şişlərində olduğu kimi beyin sapı şişlərində də radiasiya, radioaktiv şüalar, genetik faktorlar, bəzi kimyəvi maddələrə, viruslara və mikroblara məruz qalma kimi faktorlar ön plana çıxır. Ancaq hələ də dəqiq olaraq hansı şişin hansı şəraitdə meydana gəldiyi məlum deyil.
Necə diaqnoz qoyulur?
Bütün beyin şişlərində olduğu kimi, yaxşı bir nevroloji müayinə qeyd olunan diaqnozun qoyulması üçün də önəmlidir. Nevroloji müayinədən sonra ikinci dərəcəli rentgenoloji diaqnoz vacibdir. Beyin sapı şişlərində kompüterləşdirilmiş beyin tomoqrafiyası, maqnit rezonans görüntüləmə və anjioqrafiya kimi diaqnostik üsullardan istifadə edilir. Bu gün görüntüləmə üsullarının artması ilə PET, SPECT, MR spektroskopiyası, funksional MR və sairə kimi üsullardan istifadə edilir. Bu şişlər MRT ilə xarakterizə olunur.
Necə müalicə olunur?
Beyin sapı şişləri MR tapıntılarına görə 5 sinfə bölünür. Müalicə protokolu da MRT nəticələrinə əsasən yaradılır. Diffuz şişlər davranışına və yerləşdiyi yerə görə bədxassəli hesab olunur və bu şişlərə cərrahi müdaxilə tövsiyə edilmir. Fokal şişlər ümumiyyətlə xoşxassəli olsa da, cərrahi risklər səbəbindən onların tamamilə çıxarılması mübahisəlidir. Boyundan onurğa beyninə qədər uzanan kistik şişlərdə tam cərrahi kəsilmə həyata keçirilə bilər. Bu şişlərə əməliyyatdan sonrakı dövrdə radioterapiya tətbiq olunur, səbəb isə radiasiyaya həssas olmalarıdır. Bu, əməliyyatı olmayan xəstələrin əksəriyyətinə tətbiq olunur. Beyin şişlərində olduğu kimi, beyin sapı şişlərində də stereotaksik radiocərrahiyyə və kiberbıçaq kimi üsullar faydalıdır.
